De mens is uniek in z'n soort als cultuurdier. En culturele variatie, een gezond cultureel ecosysteem, is onze enige kans op overleven. Centraal in culturele diversiteit is de diversiteit aan talen. Als een taal verdwijnt dan verdwijnt er een cultuursoort. Bestond de taal niet op schrift, dan is het alsof die taal, en het volk dat die taal sprak, nooit heeft bestaan.
Tussen de 30% en 90% van de talen die nu nog worden gesproken zullen aan het eind van deze eeuw niet meer bestaan.
David Crystal geeft in zijn boek Language Death vijf redenen waarom het sterven van een taal erg is. Hij doet dat zeer uitgebreid. Ik zal proberen het in een korte samenvatting te doen, maar kan het lang zo goed niet duidelijk maken als hij.
Het belang van biologische diversiteit is al redelijk
algemeen geaccepteerd bij het grote publiek. De argumenten
voor het belang van biologische diversiteit zijn direct van
toepassing op het belang van een diversiteit van talen. De
menselijke cultuur is een "cultureel ecosysteem".
Verschillende talen garanderen dat verschillende culturen,
denkwijzen, manieren om problemen aan te pakken, een kijk op
de wereld, enzovoorts naast elkaar tot ontwikkeling kunnen
komen. Verschillende culturen hebben elkaar nodig.
Omstandigheden veranderen. De mens ziet zich voor steeds
nieuwe problemen gesteld. Er zijn steeds nieuwe oplossingen
nodig. De culturele diversiteit is de schatkamer waaruit we
putten om die nieuwe oplossing te vinden. Het is niet alleen
een kwestie van het oplossen van problemen. Het is ook de
rijkdom van het menselijk leven. Zonder de constante
kruisbestuivingen van culturen zou de mens verschralen,
alleen nog maar leven in het hier en nu. Zelfs "banale"
cultuur als tv-shows zoals Buffy en Angel zouden niet
mogelijk zijn. Terug naar een bestaan als holemens.
Een kind wordt op school geslagen en vernederd voor het
gebruiken van een minderheidstaal. Hij groeit op met een
gevoel van schaamte, en doet er alles aan er voor te zorgen
dat zijn kind het beter krijgt. Zijn kind wordt grootgebracht
in de taal van de dominante cultuur. Na twee generaties is de
minderheidstaal verdwenen. De nieuwe generatie is afgesneden
van zijn voorouders. Het verleden is op brute wijze
geamputeerd. Het verlies voor de nakomelingen is groot,
vergelijkbaar met het verlies van een dierbare, of het gevoel
van iemand die gedwongen gedeporteerd is.
Alleen door taal leeft de geschiedenis, of dat nu in
geschreven vorm is, of in gesproken vorm. Vele ongeletterde
volkeren kennen het beroep van verteller. Verhalen worden van
generatie op generatie overgedragen, verhalen van soms wel
duizenden jaren oud. Sterft de taal, dan sterft een deel van
de geschiedenis.
Een taal, de manier waarop die taal tot stand is gekomen, de
manier waarop een volk zich uitdrukt in die taal, dat
vertegenwoordigt een unieke kijk op de werkelijkheid. Elke
taal kan specifieke kennis bevatten over de werkelijkheid die
niet terug te vinden is in andere talen.
Het meest opmerkelijke kenmerk van de mens, datgene wat de
mens het meest onderscheidt van andere dieren is ons
taalvermogen. Daarom alleen al is taal van zichzelf een
belangrijk studieobject. Het antwoord op de vraag, wat is
mogelijk in een menselijke taal, dat zegt iets over hoe de
mens functioneert. Om iets te kunnen zeggen over taal in het
algemeen is het nodig een zo volledig mogelijk beeld te
hebben van de variatie tussen talen. Ideeën over taal
gebaseerd op het Engels bleken onhoudbaar toen kennis over
andere talen beschikbaar kwam. Er zijn een paar talen waarin
klikgeluiden worden gebruikt. Veertig verschillende kliks,
elk met een specifieke betekenis. Waren die paar talen niet
bekend geweest, dan was een belangrijk deel van het plaatje
onzichtbaar, onvermoed gebleven. Er zijn talen met woorden
voor zeer complexe familieverbanden. Er zijn talen waarin je
niet zomaar kunt zeggen "Jan kocht een boek" omdat in die
taal altijd een "waarheidsuitdrukking" in de vervoeging van
het werkwoord ligt. Je moet dus zoiets zeggen als "Ik zag Jan
een boek kopen", "Ik heb gehoord dat Jan een boek kocht",
"Men zegt dat Jan een boek heeft gekocht, maar ik geloof het
niet".
Onder professionals is het besef, dat het massaal uitsterven van talen en ramp is, goed doorgedrongen. Het grote publiek is nog grotendeels onwetend. De laatste tien jaar zijn er heel wat initiatieven ondernomen de ramp iets minder groot te laten zijn. Organisaties binnen de VN, nieuwe Amerikaanse, Europese en andere instanties ter bescherming van talen, charters voor het recht op taaldiversiteit. Het recht op het gebruik van de eigen taal als een grondrecht. Professionele actiegroepen waarin mensen samenwerking voor de bescherming van zowel biologische ecosystemen als ecosystemen van taal en cultuur. Er is zeer veel werk te doen. De middelen zijn beperkt.
Terralingua: partnerships for linguistic and biological diversity
Universal Declaration of linguistic rights
Mailing list Endangered-Languages-L
Foundation For Endangered Languages
The International Clearing House for Endangered Languages
European Bureau for Lesser-Used Languages
European Charter for Regional or Minority Languages -- List of declarations